44 günlük müharibədən və Moskvada Ermənistanla atəşkəs müqaviləsinin imzalandıqdan sonra Bakı Ermənistanın Sünik vilayətindən keçərək Naxçıvana çatmaq üçün Türkiyə ilə koordinasiyalı olaraq diqqəti Zəngəzur koridorunun açılmasına yönəltmişdi. Regional reaksiyalarla, o cümlədən İranın beynəlxalq sərhədlərin dəyişdirilməsinə qarşı çıxması ilə bağlı qəti mövqeyindən sonra Sünik koridorunun açılması prioritetdən çıxarıldı və diqqət Qarabağın azad edilməsinə yönəldildi.
Bu müdrik hərəkət göstərdi ki, rəsmi Bakı Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyünü tanımaq, 44 günlük müharibədə yarımçıq qalmış işlərini başa çatdırmaq, xalqının çoxdankı arzusunu yerinə yetirməklə Qarabağı öz ana vətəninə qaytarmaq niyyətindədir. Digər tərəfdən, Ermənistanın baş naziri Paşinyanın Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün tanınması ilə bağlı düzgün qərarı Qafqazda mənasız və dağıdıcı müharibəyə son qoymaqla yanaşı, Sünik vilayətində münaqişə ehtimalını da istisna edirdi. Paşinyan açıq şəkildə bildirdi: “Rəsmi İrəvan Qarabağın da daxil olduğu 86,6 min kvadrat kilometr ərazisi olan Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünü tanımağa hazırdır. Mən və Azərbaycan Prezidenti razılığa gəldik, daha doğrusu anlaşdıq ki, Ermənistan və Azərbaycan bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır. Ermənistanın ərazisi 29,8 min kvadrat kilometr, Azərbaycanın ərazisi isə 86,6 min kvadrat kilometrdir.
İki ölkənin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması Azərbaycanın Qarabağda suverenliyinin, Ermənistanın isə Sünik vilayətində və Zəngəzur kimi tanınan keçiddə suverenliyinin həyata keçirilməsi demək idi və bu, regionda sülhün bərqərar olması üçün müqəddimə idi. Ermənistanı narahat edən növbəti məsələ Dağlıq Qarabağdakı ermənilərin vəziyyətinin gələcəyi ilə bağlı idi ki, bu da Azərbaycan Prezidentinin ermənilərə Azərbaycan Respublikası cəmiyyətinin bir hissəsi kimi vətəndaşlıq hüquqlarından istifadə edəcəklərinə dair təminat verməsi ilə həllini tapdı.
Amma regionda və regiondan kənarda olan digər aktorlar Qarabağın azadlığından çox da razı deyildilər. Türkiyə iki qonşusu arasında sülhün əldə olunmasını öz maraqlarına uyğun hesab etmir və müxalifət yolunu davam etdirirdi. Türkiyənin Azərbaycanı təxribata çəkib sülh yoluna daş atmaqda məqsədi Sünik vilayəti koridorundan istifadə etmək üçün Ermənistan hökumətinə təzyiq etmək idi. Türkiyə prezidenti Ərdoğan Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovla görüşündə dedi: “Zəngəzur dəhlizi dərhal açılmalıdır”. Türkiyənin mövqeyinə məhəl qoymayan Bayramov Türkiyə tərəfinin rəsmi Bakının Ankaranın mövqelərini başa düşdüyünü göstərən bəyanatı qarşısında susub. Türkiyə ilə Ermənistan arasında erməni soyqırımı ilə bağlı mübahisənin yüz ildən çox tarixi var və bu məsələ bu iki ölkə arasında həll olunmalıdır və ona görə də, Azərbaycan Respublikasının öz maraqlarını Türkiyənin maraqlarına qurban verməməsi müdrikcəsinə addım idi.
Qafqaz regionunda aktivləşməni Azərbaycana və ya Ermənistana kömək etmək üçün deyil, Rusiya ilə rəqabət kontekstində hesab edən Qərb qanadı, yəni ABŞ və Avropa İttifaqı Qarabağın işğaldan azad olunmasını öz maraqlarına uyğun hesab etmirdi. Qərb ölkələri Qafqazda münaqişənin davam etməsi ilə bu regionda və Rusiyanın yanında mövcudluğunu artırmaqda və bu ölkənin mövqelərini zəiflətməkdə maraqlıdırlar. Rusiya hələ də Qafqazda qalmaq istəyirdi və ona görə də, Qarabağın azad edilməsi ilə Cənubi Qafqazda sülhün bərqərar olması ilə kifayətlənmədiyinin şahidi oldu.
Lakin İran İslam Respublikası hicri şəmsi təqvimi ilə 1402-ci ildə Qafqazda baş verən proseslərin qəti qalibi oldu. Ali Məqamlı Rəhbərin də açıqladığı Dağlıq Qarabağ münaqişəsində İranın mövqeyi daima müharibənin dayandırılması, Azərbaycan və Ermənistanın ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanılması, beynəlxalq sərhədlərin dəyişməzliyi və ermənilərin təhl
kəsizliyinin təmin edilməsi üzərində qurulmuşdu. İran İslam Respublikası buna əsaslanaraq, Sünik vilayətini Ermənistanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində, Qarabağı isə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü çərçivəsində hesab etmiş və Azərbaycanın parçalanmasının əleyhinə olmaqla yanaşı, Qarabağda yaşayan ermənilərin asayişinin qorunmasını istəyirdi.
Bu mühüm məqamda İran öz məntiqi prinsiplərinə söykənən effektiv aktor kimi fəal diplomatiya ilə, erməni azlığının təhlükəsizliyini təmin etməklə iki qonşu arasında atəşkəs əldə etməkdə və Qarabağın sülh yolu ilə Azərbaycana qaytarılmasında rol oynaya bildi. Dağlıq Qarabağın işğaldan azad edilməsi və qarşı tərəfin Azərbaycan və Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanıması ilə İranın fikirləri təmin olundu və bu hadisə 3+3 formatında mühüm regional görüş üçün əsas oldu. İran, Rusiya və Türkiyənin xarici işlər nazirləri Azərbaycan və Ermənistanla birlikdə knstruktiv əməkdaşlığı qeyri-məhsuldar rəqabətlə əvəz etmək üçün Tehrana toplaşıblar.
Təbiidir ki, Cənubi Qafqazda sülhün və əmin-amanlığın davamlı olması Bakı və İrəvan siyasətçilərinin tarixi iddiaları bir kənara qoyaraq qarşıdakı problemləri, o cümlədən sərhəd xətlərinin müəyyən edilməsi və öz xalqlarının rifahı naminə gələcək əməkdaşlığa yol açmasından asılıdır.
Sizin rəyiniz